Odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej wobec zakładu ubezpieczeń społecznych

Z tego artykułu dowiesz się, dlaczego „profilaktyka biznesu” jest najlepszym sposobem na brak w przyszłości kłopotów z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych. Posłuchaj…

Co robi Zakład Ubezpieczeń Społecznych,
kiedy zderza się z niewypłacalną spółką kapitałową?

Zainicjuje i przeprowadzi postępowanie administracyjne celem przeniesienia odpowiedzialości za nieopłacone należności względem ZUS na członków jej zarządu. 

Odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej prawa handlowego wynika z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który odsyła do art. 116 Ordynacji podatkowej, a który to z kolei stanowi, że za zaległości podatkowe (za takie uważane są również zobowiązania – składki wobec ZUS) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialności w organizacji, spółki akcyjnej oraz spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się bezskuteczna, a członek zarządu nie wykazał, że:

• we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające jego ogłoszeniu  (postępowanie układowe mające na celu dojście do porozumienia pomiędzy dłużnikiem a wierzycielami),
• nie zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub nie wszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy.

Spółka kapitałowa prawa handlowego (w/w jej formy) jest jedną z popularnych (jak nie najpopularniejszą) formą prowadzenia działalności gospodarczej, jest odrębnym bytem prawnym posiadającym osobowość prawną, posiada własny majątek czyli kapitał, za swoje zobowiązania sama ponosi odpowiedzialność z wyłączeniem wspólników.

Do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania ustanowiony zostaje zarząd.

Jednakże powołane powyżej przepisy stanową wyjątek od „samodzielności spółki”, a zarazem zabezpieczenie dla wierzycieli (m.in. ZUS z tytułu składek) w przypadku nieprawidłowego prowadzenia spraw spółki i jej funkcjonowania – przerzucając odpowiedzialność na członków zarządu.

Ustalenia ZUS

Przechodząc do sedna tematu czyli odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej prawa handlowego wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (jednostki organizacyjnej administracji państwowej realizującej zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych) z tytułu nieopłacenia składek na ubezpieczenia społeczne, z różnych tytułów stanowiących tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym, konieczne jest ustalenie przez organ, że:

• zobowiązania te powstały w okresie pełnienia przez niego obowiązków jako członka zarządu, a 
• egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna tzn. powstały przeszkody w jej realizacji np. całkowity brak majątku bądź np. inny wierzyciel wszczął wcześniej postępowanie upadłościowe przed właściwym sądem. 

Jeżeli dojdzie do ustalenia którejś z powyżej wskazanych przesłanek przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 108 § 1 wspominanej Ordynacji podatkowej (który stanowi, iż o odpowiedzialności podatkowej osoby trzeciej organ podatkowy orzeka w drodze decyzji) wydaje decyzję obciążającą członka (członków) zobowiązaniami spółki z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Ubezpieczenia Zdrowotnego, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Najczęściej do zakresu zobowiązania doliczane są również odsetki ustawowe za zwłokę naliczane na dzień wydania decyzji wraz z informacją, że będą naliczane do dnia uregulowania zobowiązania. 

Przedmiotowa decyzja wskazuje:

• całą sumę zadłużenia, 
• obliczone na dzień wydania decyzji odsetki,

 a w dalszej części

• rozbija dług wskazując zobowiązanie na poszczególne fundusze powyżej wymienione.

Ustawodawca poprzez odesłanie zawarte w art. 31 ustawy systemowej określił odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej za zaległości z tytułu składek analogicznie do uregulowanej w art. 116 Ordynacji podatkowej odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe.

Powołana norma prawna przed wydaniem decyzji obciąża Zakład wykazaniem bezskuteczności prowadzonej egzekucji, zaś jeśli doszło do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i są wątpliwości do co prawidłowości jego złożenia w ustawowym terminie to także wykazanie tejże okoliczności.

Przeczytaj też: Odwołanie od decyzji ZUS

Członek zarządu może uwolnić się od tej odpowiedzialności gdy zdoła udowodnić, że fakt nie zgłoszenia upadłości lub brak wszczęcia postępowania układowego nie nastąpił z jego winy (wypadek, ciężka choroba, nadzwyczajne zdarzenie losowe bądź rodzinne będące powodem nie brania udziału w czynnościach zarządu i pozbawienie możliwości faktycznego powzięcia wiadomości o wystąpieniu przesłanek do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości).

Zgodnie z wyrokiem NSA z 06.03.2003r. sygn. akt SA/Bd 85/03 do orzeczenia o odpowiedzialności członka zarządu spółki z o. o. organ podatkowy zobowiązany jest wykazać jedynie okoliczności pełnienia obowiązków członka zarządu w czasie powstania zobowiązania podatkowego, które przerodziło się w dochodzoną zaległość podatkową spółki oraz bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce, bowiem ciężar wykazania którejkolwiek okoliczności uwalniającej od odpowiedzialności spoczywa już na członku zarządu.

Oznacza to, że jeżeli egzekucja z majątku spółki okaże się w całości lub w części bezskuteczna, członek zarządu odpowiada za zaległości składkowe całym swoim majątkiem czyli Zakład może wydać decyzję przenoszącą zobowiązanie względem jego ze spółki na członka zarządu i na jej mocy dochodzić należnych zaległości w trybie egzekucji administracyjnej.

Uważaj na upływ terminu

W przypadku zaistnienia takiej sytuacji i otrzymania przez członka zarządu decyzji ZUS należy się od niej odwołać do Sądu powszechnego. Jednakże dalsza część artykułu zobrazuje, iż często jest już za późno na uratowanie sprawy, wobec zaniedbań bieżących i braku konsultacji w trakcie prowadzenia spraw Spółki

Odnosząc się do praktyki w tej tematyce najczęściej występującymi zarzutami do wydanych w takim przedmiocie decyzji jest:

• brak wykazania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, iż przeprowadził on bezskuteczną egzekucję z majątku spółki, oraz 
• to że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony albo nie został złożony w odpowiednim terminie z przyczyn zawinionych przez zarząd.

Odwołanie do sądu

W odwołaniach do sądu pierwszej instancji mogą być podnoszone przeróżne okoliczności usprawiedliwiające fakt złożenia wniosku po terminie, oczywiście w zależności od stanu sprawy m.in. nie poinformowanie przez księgowość o zaistnieniu stanu niewypłacalności spółki, prowadzenie jeszcze negocjacji handlowych z partnerami, których celem było np. dokapitalizowanie spółki, oczekiwanie na spłatę zobowiązań zaległych przez kontrahentów itp. 

Ten wątek jest na tyle ciekawy, że poddawany był pod rozważania Sadu Najwyższego, którego linia orzecznicza w tym przedmiocie jest jednolita. Jego zdaniem od obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości nie zwalnia nadzieja na uzyskanie wpływów lub zysków.

Okoliczności te nie prowadzą do uwolnienia członka zarządu spółki od subsydiarnej odpowiedzialności za zaległości składkowe spółki względem ZUS.

Subiektywna ocena sytuacji majątkowej spółki nie świadczy o braku winy – gdyż on może być odnoszony jedynie do wyjątkowych sytuacji, w których członek zarządu nie ma wiedzy co do rzeczywistej sytuacji w zakresie płacenia zobowiązań przez spółkę z uzasadnionych obiektywnie przyczyn i przy dołożeniu należytej staranności nie może tej wiedzy uzyskać albo podjąć stosownych działań.

Powołanie się jako okoliczność usprawiedliwiająca na prowadzenie pertraktacji handlowych ze swoimi kontrahentami w celu naprawienia kondycji finansowej spółki nie wyłącza w świetle obowiązujących przepisów odpowiedzialności członka zarządu za zaległości względem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. 

Kolejno często występującym zarzutem w razie wydania decyzji przenoszącej odpowiedzialność spółki na członka zarządu jest zarzut nie wykazania przez ZUS bezskuteczności egzekucji z majątku spółki. Nie ma znaczenia dla odpowiedzialności członka zarządu okoliczność, jak ZUS prowadził uprzednio postępowanie egzekucyjne wobec spółki, nawet jeśli robił to w sposób niestaranny lub opieszały, albo w ogóle nic nie robił z uwagi na powzięcie wiadomości o postępowaniu upadłościowym przed sądem. 

Zgodnie z orzecznictwem sądowym (wyrok NSA z dnia 07.12.2005r., sygn. akt I FSK 725/05, wyrok SN z dnia 21.05.2002r. sygn. akt III RN 67/01) postępowanie upadłościowe jest określane mianem „egzekucji uniwersalnej” przeprowadzenie której ma na celu zaspokojenie wierzycieli z całego majątku dłużnika. Brak zaspokojenia zaległości składkowych w ramach przeprowadzonego postępowania upadłościowego bezspornie świadczy o zaistnieniu bezskuteczności egzekucji w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej.

Z chwilą rozpoczęcia postępowania upadłościowego indywidualny wierzyciel nie może wszcząć ani prowadzić odrębnej egzekucji. W sytuacji gdy wobec spółki było prowadzone postępowanie upadłościowe w którym dokonano podziału masy upadłości i roszczenie organu rentowego zostało zaspokojone tylko w części to można przyjąć spełnienie przesłanki „bezskuteczności egzekucji”. Chodzi o fakt zgłoszenia przez Zakład do masy upadłości nieopłaconych należności oraz o uwzględnienie ich przez syndyka na liście wierzytelności. 

Zaniechanie więc przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przeprowadzenia pełnej egzekucji do ogłoszenia upadłości nie stanowi warunku wydania później decyzji o odpowiedzialności członków zarządu za składki nieopłacone przez spółkę.

Warunkiem odpowiedzialności członków zarządu za nieopłacone składki jest stwierdzenie bezskuteczności ich egzekucji przed wydaniem decyzji.

Nie można powoływać się na zarzut w postępowaniu odwoławczym, iż ZUS nie prowadził egzekucji skoro zgłosił wierzytelności składkowe do postępowania upadłościowego, a inne postępowanie nie było możliwe. Pojęcie bezskutecznej egzekucji zgodnie z art. 116 Ordynacji podatkowej obejmuje także niezaspokojone należności składkowe w postępowaniu upadłościowym.

Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 04.12.2008r. sygn. akt II UZP 6/08 przyjął, że przeniesienie odpowiedzialności za składki względem ZUS na członków zarządu spółki kapitałowej jest możliwe także po ustaniu bytu prawnego przez spółkę wskutek ukończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia tego podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego. Wobec zakończenia przedmiotowego postępowania zbędnym było wykazanie przez ZUS bezskuteczności egzekucji z majątku spółki w innym trybie. 

W okresie od wydania przez właściwy Sąd Rejonowy postanowienia o wszczęciu postępowania upadłościowego do momentu wydania postanowienia o jego zakończeni ZUS nie wydaje decyzji odnośnie przeniesienia odpowiedzialności za zobowiązania spółki kapitałowej na członków jej zarządu. 

Dość częstym zjawiskiem skutkującym koniecznością zakończenia bytu prawnego spółek są duże kilkudziesięciotysięczne zadłużenia na ZUS z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne.

W opisanym powyżej problemie bieżące prawidłowe działanie i „tzw. profilaktyka biznesu” są najlepszym rozwiązaniem na brak w przyszłości kłopotów z ZUS.